VOOC HÀ TĨNH – HÀNH TRÌNH GIAN NAN TRỞ LẠI NGÔI NHÀ XƯA
Tiếp nối những thành công trong lần tái thả năm 2015 và 2016, ngày 20/10 vừa qua, Trung tâm Cứu hộ Linh trưởng Nguy cấp và GreenViet đã phối hợp thực hiện tái thả 04 cá thể voọc Hà Tĩnh nguy cấp về với ngôi nhà thực sự của chúng – Kẻ Gỗ, Hà Tĩnh.
- 04 cá thể voọc Hà Tĩnh được tái thả tại Kẻ Gỗ thành công và an toàn
- Cán bộ GreenViet tiếp tục ở lại Kẻ Gỗ giám sát các cá thể voọc
- Dấu hiệu tích cực ban đầu: voọc biết tự kiếm thức ăn, di chuyển tự tin
Cửa chuồng voọc mở tung. Bốn hình hài đen như quạ, sau một vài tích tắc dường như chần chừ nghi ngại, phi nhanh như chớp ra khỏi thùng, trèo lên chiếc cây rừng đầu tiên trong đời, và phóng tầm mắt quan sát cảnh vật như trong mộng xung quanh. Những con người ở dưới đất ngửa đầu lên dõi theo nhất cử nhất động của chúng, như những kẻ hâm mộ ngắm nhìn thần tượng. Voọc giờ đây chính thức tự do!…
Ngày 20 tháng 10. Đó là một ngày sương mù dày đặc trên hồ Kẻ Gỗ, chúng tôi di chuyển mất 3 tiếng đồng hồ mới tới được địa điểm tái thả voọc. Trên mặt hồ có diện tích rộng gấp đôi diện tích bán đảo Sơn Trà, gió táp vào những khuôn mặt khấp khởi cảm xúc hưng phấn và và cả những lo lắng.
Tái thả voọc trong điều kiện dải đất miền Trung vừa gánh chịu hậu quả của cơn bão số 11 với sức gió giật tới 150km/h, khó khăn dành cho những người nghiên cứu như chúng tôi là điều khó có thể diễn tả hết. Nhưng còn đáng lo trong suy nghĩ mỗi cán bộ ngồi trên chiếc thuyền đang lướt ào ào trên mặt nước, đó là nỗi suy tư thường trực về sức khỏe, khả năng hòa nhập và sinh tồn của voọc trong lần đầu tiên sống tự lập. “Liệu chúng có tự kiếm ăn được sau khi tái thả?”, anh Huy, chuyên viên nghiên cứu GreenViet, trầm ngâm hỏi nhỏ với chính mình khi đang đội mưa trèo thuyền trên sông để tới với địa điểm voọc sinh sống. Voọc Hà Tĩnh là loài gì và tại sao chúng quan trọng?
Voọc Hà Tĩnh là một loài đặc hữu của Đông Dương, hiện nay chỉ còn xuất hiện từ Quảng Bình tới Quảng Trị tại Việt Nam, mặc dù lần đầu tiên được phát hiện là tại Hã tĩnh. Loài này nằm trong danh mục Nguy cấp của IUCN và Sách đỏ Việt Nam cần được ưu tiên bảo vệ. Với bộ lông đen tuyền bóng như đánh si từ đỉnh đầu tới sợi lông đuôi cuối cùng, loài voọc được người dân tộc Vân Kiều gọi là “Con Cùng – loài khỉ đen đuôi dài sống trong hang đá”. Ngoại hình oai hùng của chúng được tô điểm bởi bộ râu hùm trắng như tuyết kéo dài từ má lên tới sau gáy. Trong khoảng 4 thập kỷ qua, một nửa số lượng cá thể voọc Hà Tĩnh ngoài tự nhiên đã biến mất. Hiện tại, ước tính chỉ còn khoảng 1500 cá thể phân bố rải rác ở miền Trung Việt Nam và Lào.
Thủ phạm là ai? Bởi những lời đồn thổi thiếu căn cứ về “thần dược” từ bộ phận của linh trưởng, voọc Hà Tĩnh – cũng giống như voọc chà vá chân nâu, đã và đang bị săn bắt triệt để tới mức cận kề tuyệt chủng như hiện tại. Mặc dù, voọc Hà Tĩnh cũng như các loài khác được pháp luật Việt Nam bảo vệ, nghiêm cấm săn bắt dưới mọi hình thức theo nghị định 32/2006/ND-CP nhưng khảo sát cho thấy việc sử dụng bẫy tự chế, cùng với súng săn, là một trong các nguyên nhân chính đẩy voọc Hà Tĩnh đến bờ vực tuyệt chủng nhanh hơn.
Trong khi số lượng ngoài tự nhiên đang tiếp tục suy giảm chưa có bất kì tia hi vọng nào, thì việc thiết lập một quần thể voọc Hà Tĩnh được sinh ra, lớn lên và chăm sóc cẩn thận trong môi trường nuôi nhốt nhằm bảo vệ nguồn gene là tối quan trọng. Trong trường hợp xấu nhất khi voọc Hà Tĩnh tuyệt chủng ngoài tự nhiên, vẫn sẽ còn một quần thể cuối cùng để con người chúng ta có thể nhìn thấy, nghiên cứu, chiêm ngưỡng, tấm tắc khen và…lắc đầu tiếc nuối. May mắn thay, hơn 20 năm qua đã có một tổ chức phi chính phủ dành nhiều tâm huyết với việc cứu hộ voọc Hà Tĩnh bị săn bắt, vận chuyển trái phép, và đưa chúng về một nơi chăm sóc an toàn. Đó chính là Trung tâm Cứu hộ Linh trưởng Nguy cấp (EPRC) tại VQG Cúc Phương, được thành lập bởi ông Tilo Nadler – được bạn bè Việt Nam yêu mến đặt cho cái tên “Voọc chúa”.
Từ năm 2015 tới nay, EPRC đã thực hiện ba đợt tái thả voọc Hà Tĩnh, với lần mới nhất ngày 20/10 vừa rồi. Và trong cả 3 đợt tái thả này, hình ảnh của trung tâm GreenViet đã luôn cùng đồng hành với ông “Voọc chúa” và EPRC trong hành trình đưa voọc về rừng Kẻ Gỗ, Hà Tĩnh – ngôi nhà xưa của Con Cùng.
Ngày 20/10 vừa qua, sau khi vượt qua quãng đường hơn 300km, bốn cá thể voọc Hà Tĩnh, 02 đực và 02 cái, chính thức đặt chân đến Khu BTTN Kẻ Gỗ bởi cán bộ EPRC và GreenViet. Mặc dù trong quá trình diễn ra công tác tái thả, khu vực miền Trung, đặc biệt là Hà Tĩnh vừa trải qua những ảnh hưởng nặng nề của cơn bão số 11. Tại Kẻ Gỗ, cây cối gãy đổ làm sập lán nghiên cứu là nơi hạ trại của cán bộ GreenViet. Gió giật mạnh cấp 13 để lại hiện trường một rừng cây ngả nghiêng gây cản trở việc đi lại và theo dấu voọc trong rừng cho cán bộ GreenViet. Mưa lớn xối xả khiến những con suối chảy càng thêm hung dữ, gây nguy hiểm, cực nhọc cho việc đi lại. Tuy nhiên, với kinh nghiệm từ 2 đợt tái thả trước, đợt tái thả vooc diễn ra thành công trong niềm vui của hàng chục cán bộ bảo tồn đã kì công lên kế hoạch và chuẩn bị trong nhiều tháng trời.
Cửa chuồng voọc mở tung. Bốn hình hài đen như quạ, sau một vài tích tắc dường như chần chừ nghi ngại, phi nhanh như chớp ra khỏi thùng, trèo lên chiếc cây rừng đầu tiên trong đời, và phóng tầm mắt quan sát cảnh vật như trong mộng. Khoảnh khắc xúc động khi chứng kiến động vật hoang dã bị săn bắt – nạn nhân xấu số của con người – được mở cánh cửa tới tự do làm chúng tôi bần thần trong giây lát. Tất cả đều cố thở nhẹ nhất có thể để không làm hoảng sợ bốn cá thể voọc lúc này cũng đang nhìn lại chúng tôi. Thế nhưng, cặp mắt ngơ ngác của những cô cậu voọc còn non tơ trong việc sinh tồn ngoài tự nhiên ngay lập tức đưa chúng tôi trở về thực tại, sau một vài giây ngắn ngủi tận hưởng thành quả của nhiều tháng ngày chuẩn bị kì công. Những năm sinh sống trong môi trường nhân tạo, voọc đã mất đi phần nào bản năng tự nhiên, trong đó có khả năng tự tìm kiếm thức ăn, khả năng di chuyển trong rừng, khả năng chống chọi với những tác nhân bên ngoài như loài cạnh tranh, thời tiết, địa hình… Làm cách nào để bảo đảm chúng có thể hòa nhập trơn tru nơi cuộc sống mới?
Đây là khi vai trò của GreenViet trong dự án tái thả được thể hiện rõ nét nhất. Cán bộ nghiên cứu của GreenViet tiếp tục “đóng quân” giữa khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ hoang vu, thực hiện theo dõi & giám sát voọc hàng ngày. Nói cách khác, cũng giống giờ làm việc công sở, cán bộ GreenViet sẽ vác balo tới “văn phòng” rừng rú vào lúc 7 giờ sáng, và 5 giờ chiều trở về với “tổ ấm” là chiếc lán đơn sơ rộng cỡ 20m2 lợp lá trên đầu. Trong thời gian giám sát, nhờ vào thiết bị vòng cổ phát sóng radio đã được gắn sẵn trên 3/4 cá thể voọc tái thả, GreenViet có thể xác định được vị trí động vật trong rừng với bán kính 2km.
Ngoài ra, thiết bị này cho phép cán bộ GreenViet thu thập và lưu giữ dữ liệu về vị trí và thời gian nhận tín hiệu trong vòng 500m
Việc giám sát các cá thể vooc theo từng ngày là cách GreenViet đảm bảo các cá thể voọc Hà Tĩnh được tái thả có thể hòa nhập với môi trường tự nhiên, và có hành động hỗ trợ chúng trong trường hợp khẩn cấp. Một trong những trường hợp như vậy đã từng xảy ra vào lần tái thả đầu tiên cuối năm 2015 khi gia đình voọc tái thả năm đó chạm trán với một bầy khỉ lên tới cả trăm con. Cán bộ EPRC và GreenViet đã phải ngay lập tức đưa voọc trở về trung tâm cứu hộ để đảm bảo an toàn cho chúng.
Việc giám sát voọc còn cho phép GreenViet tiến hành thu thập các thông tin về địa điểm và thời gian ghi nhận tín hiệu từ vòng cổ phát sóng radio của voọc. Từ dữ liệu này, các nhà nghiên cứu sẽ phân tích được tập tính của chúng để trả lời những câu hỏi như “tại sao voọc lại dành nhiều thời gian tại đây? Tại sao chúng thường dành thời gian lúc 9 giờ sáng tại địa điểm này?” Song song với đó, các nhà nghiên cứu GreenViet còn thực hiện nghiên cứu hành vi ăn của chúng để đánh giá khả năng hòa nhập của voọc.
Sau 3 tuần triển khai dự án “Tái hòa nhập loài Vọoc hà tĩnh về tự nhiên tại Khu BTTN Kẻ Gỗ, Hà Tĩnh”, hiện các cá thể vooc đang thích nghi tốt với môi trường sống mới. Voọc đang dần dần thể hiện sự tự tin và nhanh nhẹn hơn trong việc tìm kiếm thức ăn và di chuyển trong rừng. Tuy nhiên, do quen với môi trường nuôi nhốt tiếp xúc nhiều với con người, hiện nay voọc chưa biết cách “sợ người”. Vì vậy, voọc vẫn có thái độ bình thản khi các cán bộ nghiên cứu tiến tới gần để quan sát, chụp ảnh, thay vì điều nên làm là bỏ đi để tránh các mối nguy từ con người. Ngoài ra, sau khi tái thả, các cá thể voọc hiện đã tách đàn, không ở cùng với nhau. Tình trạng “tan đàn xẻ nghé” này sẽ làm yếu đi khả năng sinh tồn và ứng phó với các mối đe dọa của từng cá thể voọc. Để khắc phục điều này, GreenViet phối hợp cùng kiểm lâm Khu BTTN Kẻ Gỗ theo dõi sát sao từng cá thể voọc tại những vị trí khác nhau của chúng tại địa điểm tái thả. Với việc Khu BTTN Kẻ Gỗ được bảo vệ tốt cùng với sự ủng hộ của người dân về vấn đề bảo tồn voọc, cộng thêm địa điểm tái thả là một bán đảo cô lập, việc voọc Hà Tĩnh gặp lại nhau và sống bầy đàn trong sự an toàn là một điều khá chắc chắn. Tại thời điểm hiện tại, như anh Toàn – cán bộ nghiên cứu của dự án nói “thấy voọc ăn là mừng rơi nước mắt rồi!”, việc voọc có thể tự độc lập sống khỏe mạnh là một tín hiệu đáng mừng trong giai đoạn đầu của dự án.
Trong thời gian 6 tháng tiếp theo, GreenViet sẽ thực hiện đều đặn việc giám sát thu thập dữ liệu nhằm đánh giá tổng thể dự án tái thả. Từ đánh giá này, GreenViet cùng EPRC sẽ có thể đẩy nhanh tiến độ tái thả voọc và rút ngắn thời gian giám sát voọc. Điều này đồng nghĩa với việc tin vui về những cá thể voọc được trả lại tự do nơi thiên nhiên sẽ đến với bạn đọc thường xuyên hơn.
Hieu Nguyen
