KHẢO SÁT ĐÀN KHỈ GÂY ẢNH HƯỞNG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TẠI QUẢNG NGÃI

Nhằm ghi nhận và đánh giá thực trạng đàn khỉ gây ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp tại xã Bình Tân Phú (thuộc địa phận xã Đông Sơn, tỉnh Quảng Ngãi sau sap nhập), vừa qua Trung tâm Bảo tồn đa dạng sinh học GreenViet phối hợp với Hạt Kiểm lâm Bình Sơn đã tiến hành khảo sát, nghiên cứu tại thực địa.

Thông qua phỏng vấn người dân địa phương và quan sát hiện trường, nhóm nghiên cứu bước đầu xác định có khoảng 3 đàn khỉ với tổng số lượng từ 80–100 cá thể đang sinh sống trong phạm vi gần 2.000 ha. Các sinh cảnh sống của chúng khá đa dạng, bao gồm: rừng tự nhiên cộng đồng quản lý (khoảng 18,85 ha), rừng trồng keo của hộ dân, khu dân cư và khu vực nương rẫy sản xuất hoa màu như ngô, chuối, dưa lưới…

Mặc dù người dân chỉ gọi chung là “khỉ”, qua hình ảnh và dữ liệu ghi nhận tại thực địa, nhóm chuyên môn xác định loài chủ yếu hiện diện là Khỉ vàng (Macaca mulatta). Đây là loài linh trưởng phân bố rộng ở Việt Nam và thường thích nghi tốt với các sinh cảnh bị phân mảnh, gần khu vực có hoạt động nông nghiệp của con người. Hiện chưa ghi nhận thêm loài khỉ nào khác tại khu vực này, tuy nhiên các nghiên cứu tiếp theo là cần thiết để xác định đầy đủ thành phần loài.

Kết quả khảo sát cho thấy sinh cảnh tại Bình Tân Phú đáp ứng tương đối tốt các điều kiện sống của loài khỉ: phân bố rừng tự nhiên xen kẽ rừng trồng, nguồn nước dồi dào và đặc biệt là sự hiện diện của nhiều loại cây trồng giàu dinh dưỡng, mềm, dễ ăn – là thức ăn ưa thích của khỉ như mít, ngô, chuối, dưa lưới… Chính điều này đã khiến khỉ thường xuyên xuất hiện và gây thiệt hại cho người dân.

Người dân địa phương cho biết, trước đây đàn khỉ chủ yếu sống tại rừng tự nhiên thuộc khu vực núi Thình Thình. Trong 10 năm trở lại đây, tình trạng khỉ phá hoại mùa màng diễn ra nhiều hơn, nguyên nhân xuất phát từ sự suy giảm diện tích rừng tự nhiên cùng với tốc độ sinh sản của khỉ tăng cao khiến các đàn khỉ dần thích nghi và lệ thuộc vào nguồn thức ăn từ nương rẫy. Chúng xuất hiện nhiều trong các thời điểm vụ mùa chính: từ tháng 3 đến tháng 5, và từ tháng 10 năm trước đến tháng Giêng năm sau. Mức độ gây hại phổ biến nhất là khi cây còn non hoặc gần thu hoạch – gây ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập và đời sống của bà con.

Khảo sát sơ bộ tại địa phương cho thấy có ít nhất 04 thôn bị ảnh hưởng nghiêm trọng, gồm Diên Lộc, Nhơn Hòa 1, Nhơn Hòa 2 và Phú Nhiên 2 với trên 100 hộ dân chịu thiệt hại ở các mức độ khác nhau.

Ý thức được rằng khỉ là loài động vật hoang dã cần được pháp luật bảo vệ, phần lớn người dân không săn bắt hay bẫy khỉ mà sử dụng các biện pháp đuổi khỉ không gây hại như mắc võng canh rẫy, dùng bao trùm quả, xua đuổi bằng tiếng động… Điều này cho thấy nhận thức cộng đồng về bảo tồn động vật hoang dã đã có nhiều chuyển biến tích cực nhờ vào hoạt động tuyên truyền của chính quyền và lực lượng kiểm lâm.

Ngoài ra, một số hộ dân đã chủ động chuyển đổi cây trồng sang các loại ít bị khỉ phá như ớt, cỏ voi, mướp đắng, hoặc cây lâm nghiệp như keo. Tuy nhiên, không phải hộ nào cũng sẵn sàng chuyển đổi, bởi nhiều cây hoa màu ngắn ngày như Lagim mang lại thu nhập cao, có thể đạt từ 20–30 triệu đồng/mùa, nên vẫn tiếp tục được trồng bất chấp nguy cơ bị phá hoại.

Tuy nhiên, tâm lý bức xúc vẫn tồn tại bởi mức độ ảnh hưởng ngày càng nghiêm trọng. Qua khảo sát, nhiều người dân mong muốn chính quyền và các cơ quan chức năng sớm có giải pháp mạnh tay hơn, trong đó phổ biến là đề xuất gom hoặc di dời đàn khỉ đến khu vực khác. Người dân kỳ vọng có thể thực hiện điều này trong vòng từ 1 đến tối đa 3–5 năm để tránh những tổn thất kéo dài. Mặc dù vậy, theo nhận định bước đầu của nhóm nghiên cứu, việc di dời là không khả thi trong bối cảnh số lượng cá thể lớn, khu vực sinh sống rộng và khó xác định khu vực tái thả phù hợp – tránh tái diễn xung đột ở nơi khác.

Từ kết quả khảo sát thực địa và ý kiến người dân, nhóm nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm hài hòa giữa bảo tồn loài Khỉ vàng và bảo vệ sinh kế nông nghiệp tại xã Bình Tân Phú. Trong đó, ưu tiên việc thực hiện nghiên cứu chuyên sâu về quần thể khỉ tại khu vực để làm cơ sở khoa học cho việc quản lý hiệu quả; Tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn động vật hoang dã và đa dạng sinh học; Khuyến khích chuyển đổi cơ cấu cây trồng hợp lý tại các vùng bị ảnh hưởng nặng, đồng thời cần có cơ chế, chính sách hỗ trợ về kỹ thuật và kinh tế để người dân yên tâm chuyển đổi; Xây dựng mô hình nhóm giám sát cộng đồng ứng dụng công nghệ thông tin để cập nhật nhanh tình hình, hỗ trợ kết nối giữa người dân, chính quyền và cơ quan chuyên môn…