ĐẶC ĐIỂM ĐA DẠNG THÀNH PHẦN LOÀI THỰC VẬT BẬC CAO TRÊN CẠN TẠI ĐẢO HÒN LAO THUỘC KHU DỰ TRỮ SINH QUYỂN THẾ GIỚI CÙ LAO CHÀM, THÀNH PHỐ HỘI AN, TỈNH QUẢNG NAM

Bài báo là kết quả của quá trình khảo sát đa dạng hệ thực vật bậc cao trên cạn ở đảo Hòn Lao thuộc cụm đảo Cù Lao Chàm kéo dài từ tháng 1/2017 đến tháng 1/2018. Nghiên cứu đã sử dụng các phương pháp điều tra tuyến, định danh loài và điều tra phỏng vấn để xác định hiện trạng thành phần loài và giá trị của hệ thực vật ở khu vực này. Kết quả thống kê được 304 loài thực vật bậc cao trên cạn thuộc 87 họ, 40 bộ, 4 ngành thực vật, bổ sung 187 loài thuộc 68 họ cho hệ thực vật tại khu vực. Trong đó có 5 loài quý hiếm cần được ưu tiên bảo tồn là Cam Đường (Limnocitrus littoralis), Gụ lau (Sindora tonkinensis), Sến Dưa (Madhuca pasquieri), Bù lột (Melientha suavis), Thiên tuế Rumphius (Cycas rumphii). Người dân trên đảo khai thác và sử dụng 81 loài thực vật cho mục đích thực phẩm ăn uống và cây cảnh đặc biệt là 52 loài sử dụng làm thuốc cây. Những kết quả của nghiên cứu này góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu khoa học cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại Cù Lao Chàm.

Cù Lao Chàm là một cụm đảo thuộc xã Tân Hiệp, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, là phần kéo dài về Đông Nam của khối đá granit Bạch Mã – Hải Vân – Sơn Trà, gọi là “phức hệ Hải Vân”, được hình thành cách đây khoảng
230 triệu năm (Lê Đức Tố, 2005). Cụm đảo có 7 đảo lớn, nhỏ với tổng diện tích tự nhiên là 1642,81 ha, trong đó 1388 ha là rừng đặc dụng (Quyết định số 120/QĐ-UBND 9/08/2013), chủ yếu là kiểu Rừng kín thường xanh ẩm nhiệt đới núi thấp và kiểu Rừng nhiệt đới núi thấp. Trong đó, đảo Hòn Lao có diện tích tự nhiên 1400,79 ha và diện tích rừng đặc dụng 1148,25 ha (Lê Trần Chấn, Nguyễn Đình Vạn, 2002). Khu hệ thực vật rừng Cù Lao Chàm được đánh giá là có tính đa dạng cao, đóng vai trò chính trong việc lưu trữ và cung cấp nguồn nước ngầm sạch phục vụ sinh hoạt cho người dân sinh sống ở đảo hằng năm cũng như lượng lớn khách du lịch đến đây và đặc biệt có vai trò điều hòa khí hậu, che chắn và giảm thiểu thiệt hại, ảnh hưởng do thiên tai tác động đến đời sống người dân trên đảo.

Cho đến nay, đã có một số công trình nghiên cứu về đa dạng thành phần loài thực vật trên cạn ở Cù Lao Chàm của Lê Trần Chấn và Nguyễn Đình Vạn (2002) đã ghi nhận 499 loài thực vật bậc cao được chia ra làm nhiều nhóm công dụng khác nhau. Tiếp theo đó, chương trình điều tra nhanh về thành phần cây thuốc trên đảo Hòn Lao đã thống kê sơ bộ được 288 loài thực vật có giá trị dược liệu, trong đó có 171 loài thực vật tự nhiên (Nguyễn Văn Tập, 2006). Đáng chú ý nhất là kết quả điều tra nghiên cứu của Vũ Văn Dũng và Đinh Thị Phương Anh (2015) ghi nhận và thống kê 733 loài thực vật trên các đảo ở Cù Lao Chàm. Ngoài ra, một số tác giả khác gần đây chủ yếu tập trung nghiên cứu chuyên sâu về đặc điểm sinh thái học và sinh trưởng phát triển của loài cây Ngô đồng hoặc đánh giá hiện trạng của một số nhóm thực vật cụ thể như cây thân gỗ; rau ăn được, và cây dược liệu (Hồ Phong et al.,2015; Nguyễn Thị Kim Yến, 2016; Phan Thị Kim Thoa, Nguyễn Thị Kim Yến, 2015; Vũ Văn Dũng, Đinh Thị Phương Anh, 2014, 2016). Nhìn chung, các nghiên cứu này đều có điểm hạn chế là chỉ tập trung khảo sát ở sườn phía Nam của đảo Hòn Lao, và bị giới hạn ở độ cao dưới 150 m so với mực nước biển. Trong khi đó, các đai độ cao từ 150 m trở lên đến đỉnh cao nhất (đỉnh Bãi Bìm) với độ cao 547 m chưa được khảo sát (Nguyễn Văn Tập, 2006; Lê Trần Chấn, Nguyễn Đình Vạn, 2002). Ngoài ra, các nghiên cứu trước đây thống kê bao gồm cả các loài cây trồng trong vườn, rau dại ăn được của người dân sống trên đảo nên thực tế không đánh giá hết được sự đa dạng và các nguồn gen thực vật quý hiếm.

Trong khi đó, sự phát triển mạnh của các dịch vụ du lịch kéo theo nhu cầu về xây dựng các khu du lịch nghỉ dưỡng, mở đường giao thông, khai thác và sử dụng nguồn nước mặt và nước ngầm, gây ra nhiều khó khăn và thách thức cho công tác quy hoạch, quản lý bảo vệ rừng, và phục hồi hệ sinh thái rừng tại đây (Lê Đức Tố, 2005). Trên cơ sở đó, đề án dài hạn được thiết lập nhằm xây dựng cơ sở dữ liệu thành phần loài thực vật rừng tự nhiên trên cạn tại khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An và bài báo này là kết quả thực hiện giai đoạn 1 của đề án tại đảo Hòn Lao.

Kết quả nghiên cứu đã ghi nhận 304 loài thực vật bậc cao trên cạn thuộc 87 họ, 40 bộ, 4 ngành thực vật, bổ sung cho hệ thực vật rừng ở đảo Hòn Lao 187 loài thuộc 68 họ thực vật mà trước đây các tài liệu chưa có. Trong đó có 5 loài nguy cấp, quý, hiếm cần được ưu tiên bảo tồn là loài Cam đường (Limnocitrus littoralis), Sến dưa (Madhuca pasquieri), Bù lột (Melientha suavis), Gụ lau (Sindora tonkinensis), Thiên tuế (Cycas rumphii).

81 loài thực vật được người dân khai thác và sử dụng cho các mục đích rau ăn, lá uống, làm cảnh và lấy bóng mát, đặc biệt là 52 loài sử dụng làm thuốc theo kinh nghiệm của người dân vùng đảo. Các loài Bù lột, Gụ lau và Thiên tuế được người dân khai thác làm thức ăn, lá uống và cây cảnh. Số lượng các loài này hiện còn rất ít, chỉ bắt gặp tại một số vị trí trên đảo Hòn Lao.

Xem thêm nghiên cứu tại đây